Op 18 februari 2023 is de Wet bescherming klokkenluiders (Wbk) in werking getreden als vervanging van de Wet Huis voor klokkenluiders. Deze nieuwe wet is bedoeld om de bescherming van klokkenluiders te verbeteren en te verduidelijken. Klokkenluiders spelen een cruciale rol in het blootleggen van misstanden binnen organisaties en het is daarom van groot belang dat zij op een veilige en beschermde manier hun meldingen kunnen doen.
Voor wie geldt de Wet bescherming klokkenluiders?
De nieuwe wet is van toepassing op alle organisaties in de private sector en in de publieke sector waar 50 of meer werknemers werkzaam zijn. Denk daarbij niet alleen aan werknemers of ambtenaren die in dienst zijn. Ook uitzendkrachten, stagiairs, zzp’ers en gedetacheerden tellen mee.
Organisaties met werkzaamheden op het gebied van financiële diensten, burgerluchtvaart, offshore olie- en gasactiviteiten, of het voorkomen van witwassen en terrorismebestrijding zijn altijd verplicht een klokkenluidersregeling op te stellen, ook als zij minder dan 50 werknemers hebben.
Vanwege het overgangsrecht in artikel 21c van de Wet bescherming klokkenluiders hoeven werkgevers in de private sector met 50 tot 249 werknemers pas vanaf 17 december 2023 aan de nieuwe eisen te voldoen.
Wat verandert er met de nieuwe wet?
De Wbk brengt enkele belangrijke veranderingen met zich mee ten opzichte van de oude wet, waaronder:
- Meer melders beschermd: De nieuwe wet biedt een bredere bescherming voor klokkenluiders. Behalve werknemers worden ook anderen beschermd die werkgerelateerde activiteiten verrichten zoals stagiairs, zzp’ers, vrijwilligers, (onder)aannemers, leveranciers en sollicitanten.
- Uitbreiding definitie misstand: Onder de nieuwe wet is de reikwijdte van het begrip misstand uitgebreid. Dit betekent dat een melder over meer soorten zaken een melding kan doen. Een misstand kan bijvoorbeeld betrekking hebben op strafbare feiten, schendingen van wet- en regelgeving of gevaar voor de volksgezondheid, veiligheid of het milieu.
- Dreiging van een misstand: Onder de Wbk kan nu ook melding worden gedaan van dreiging van een schending. Voorheen kon een misstand slechts worden gemeld als sprake was van een redelijk gegrond vermoeden van daadwerkelijke schending daarvan.
- Mogelijkheid om direct extern te melden: Het is niet langer verplicht een misstand eerst intern te melden voordat een melding extern mag worden gedaan. Een klokkenluider mag direct extern melding doen bij de bevoegde autoriteit. Ook in dat geval geniet de klokkenluider bescherming en mag de werknemer er niet door benadeeld worden.
- Bewijslast verschuift naar werkgever: Melders die menen dat zij benadeeld zijn vanwege een melding van een vermoeden van een misstand hoeven niet meer zelf aan te tonen dat zij benadeeld zijn vanwege hun melding. Die bewijslast verschuift naar de werkgever. Deze moet voortaan aantonen dat de benadeling niets met de melding te maken heeft.
- Uitbreiding benadelingsverbod: Een klokkenluider mag geen nadeel ondervinden van het op redelijke gronden melden van de (vermeende) misstand of een dreiging daarvan. Onder de oude wet zag de benadeling uitsluitend op nadelen ten aanzien van de rechtspositie van de melder. De klokkenluider mocht niet benadeeld worden door bijvoorbeeld schorsing, ontslag, degradatie, het belemmeren van promotie, loonsverlaging of verandering van werklocatie. Onder de Wbk is iedere vorm van benadeling verboden, waaronder óók de dreiging daarvan. Denk hierbij aan bijvoorbeeld intimidatie of pesterijen.
- Verbod op zwijgbedingen: Naast het feit dat in de nieuwe wet de geheimhoudingsplicht van de identiteit van de melder is aangescherpt introduceert de Wbk een specifiek verbod op zwijgbedingen. Dat betekent dat ieder beding dat het recht beperkt of ontneemt om een vermoeden van misstand te melden of openbaar te maken, in beginsel nietig is. De nietigheidssanctie geldt niet voor bedingen die reeds vóór inwerkingtreding van de Wbk in een overeenkomst zijn opgenomen.
- Strengere eisen aan interne meldprocedures: De klokkenmeldersregeling moet voldoen aan specifieke eisen, zoals toegankelijkheid voor alle werknemers en andere melders, een duidelijke beschrijving van hoe een melding gedaan kan worden en hoe deze wordt afgehandeld. Ook moeten alle meldingen van misstanden en vermoedens daarvan door de werkgever worden geregistreerd.
- Sterkere bevoegdheden voor de Autoriteit: De bevoegdheden van de Autoriteit Huis voor Klokkenluiders zijn uitgebreid. De Autoriteit heeft nu meer mogelijkheden om toezicht te houden op de naleving van de wet en om meldingen te onderzoeken.
Waaraan moet een interne meldprocedure voldoen?
De meldprocedure moet ervoor zorgen dat meldingen vertrouwelijk en veilig behandeld worden en dat de melder beschermd wordt tegen mogelijke represailles.
In de meldprocedure moeten in ieder geval de volgende elementen worden vastgelegd:
- De manier waarop met de interne melding wordt omgegaan.
- Een omschrijving wanneer er sprake is van een vermoeden van een misstand.
- Bij welke onafhankelijke functionaris of functionarissen het vermoeden van een misstand kan worden gemeld en welke functionarissen zorgvuldige opvolging kunnen geven aan die melding.
- De mogelijkheid dat de werknemer een adviseur in vertrouwen kan raadplegen over een vermoeden van een misstand.
- Dat een melder binnen zeven dagen na ontvangst van een melding een ontvangstbevestiging krijgt.
- En dat binnen een redelijke termijn van ten hoogste drie maanden na verzending van de ontvangstbevestiging, aan de melder informatie wordt verstrekt over de beoordeling en, voor zover van toepassing, de opvolging van de melding.
Op grond van de informatieplicht uit de Wbk dient de werkgever zijn werknemers (schriftelijk of elektronisch) te informeren over zowel de interne meldprocedure als over de externe meldmogelijkheden. Deze informatie moet duidelijk en makkelijk toegankelijk zijn, bijvoorbeeld via het intranet van de organisatie.
Wie kan melden?
Onder de nieuwe wet kan iedereen die werkt voor een organisatie met 50 of meer werknemers zowel schriftelijk als mondeling een melding maken van een misstand. Dit omvat niet alleen werknemers, maar ook zzp’ers, vrijwilligers, stagiairs en zelfs voormalige werknemers. Dit brede scala aan melders helpt ervoor te zorgen dat misstanden vanuit verschillende perspectieven aan het licht kunnen komen.
Wat moet een organisatie doen als er een melding ontvangen is?
Wanneer een organisatie een melding ontvangt is deze verplicht om de melding serieus te nemen en zorgvuldig te behandelen. De stappen die een organisatie moet nemen zijn:
- Registratie van de melding: Zorg ervoor dat de melding correct wordt geregistreerd, deze niet langer wordt opgeslagen dan nodig is om aan wet- en regelgeving te voldoen en dat de melding vertrouwelijk wordt behandeld. Ook als een melding wordt gedaan via de telefoon of een ander spraakberichtsysteem, moeten organisaties deze melding registreren. Dit kan bijvoorbeeld door het gesprek op te nemen en als zodanig op te slaan of door een nauwkeurige schriftelijke weergave (transcriptie) van het gesprek op te slaan. Voor het opnemen van het gesprek moet vooraf expliciet toestemming van de melder worden verkregen. Wordt er een schriftelijke weergave opgeslagen, dan moet de melder de kans krijgen om de schriftelijke weergave te controleren, eventueel te corrigeren en goed te keuren.
- Onderzoek: Stel een onderzoek in naar de misstand. Dit onderzoek moet objectief en onafhankelijk zijn en uitgevoerd worden door een daartoe bevoegde persoon of instantie.
- Terugkoppeling: De melder moet regelmatig geïnformeerd worden over de voortgang van het onderzoek en de uiteindelijke uitkomst.
- Bescherming van de melder: De organisatie moet ervoor zorgen dat de melder beschermd is tegen elke vorm van represailles, zoals ontslag, demotie of intimidatie.
- Geheimhoudingsplicht: Zorg ervoor dat iedereen binnen de organisatie die vertrouwelijke informatie in het kader van een melding krijgt, deze informatie geheimhoudt. Onder vertrouwelijke informatie vallen in ieder geval de identiteit van de melder, de identiteit van personen die bij de melding worden genoemd en bedrijfsgeheimen. De identiteit van de melder mag niet worden prijsgegeven zonder zijn instemming. Uitzondering op de geheimhoudingsplicht is als er een wettelijk verplichting is om over bepaalde informatie melding te doen. Bijvoorbeeld als er een wettelijke plicht geldt om aangifte te doen, dan geldt deze geheimhoudingsplicht niet.
Zo kunnen wij u helpen
De Wet bescherming klokkenluiders biedt een versterkte bescherming voor iedereen die een misstand wil melden binnen een organisatie. Voor werkgevers betekent dit dat zij verplicht zijn om een goede interne meldprocedure op te zetten en ervoor te zorgen dat melders op een veilige manier hun zorgen kunnen uiten.
Rightful helpt u graag verder met het opstellen of aanpassen van een klokkenluidersregeling, de inrichting van een onafhankelijk meldpunt en bij het onderzoeken en opvolgen van een melding van een misstand.
Ook als er minder dan 50 werknemers binnen uw organisatie werkzaam zijn is het verstandig om een meldprocedure op te zetten. Zo kunt u ongewenst gedrag of normovertredingen vroegtijdig identificeren en oplossen.
Neem vrijblijvend contact met ons op voor meer informatie.